حاج شیخ عباسعلی ادیب حبیب آبادی

آیت الله حاج شیخ عباسعلی ادیب حبیب آبادی، فرزند مرحوم حاج محمد جعفر، در روز جمعه ۱۳ جمادی الاول سال ۱۳۱۵ ه. ق، ۱۲۷۴ شمسی در شهر حبیب آباد برخوار اصفهان متولد گردید. وی مقدمات علوم و ادبیات عرب را در زادگاه خود نزد معلمان و اساتید مختلف، خصوصاً استاد ادبیات و تاریخ اسلام مرحوم معلم حبیب آبادی آموخت و سپس در سن ۲۲ سالگی جهت تکمیل تحصیلات به شهر اصفهان که در آن زمان از مهمترین و بزرگترین حوزه‌های علمیه بود، رفت. در مدرسه الماسیه حجره گرفت و نزد اساتید این شهر تلمذ نمود که از آن جمله می‌توان به آقا میرزا احمد مدرس، سید مهدی درچه‌ای، حاج آقا نورالله مسجد شاهی، شیخ علی یزدی در شرح لمعه، سید احمد اصفهانی، آیت‌الله میرزا یحیی بیدآبادی، آیت‌الله سید محمد نجف آبادی، حاج سید محمد صادقی یزد آبادی، شیخ محمدرضا نجفی، ملا حسین فشارکی، ملا عبدالکریم گزی، شیخ محمد کریم خراسانی، آیت الله میرزا محمدرضا کلباسی و جمعی از اکابر فقها، مجتهدین، اعاظم علماء و در بین حوزه علمیه اصفهان اشاره کرد. در حدود سن ۴۰ سالگی درجه اجتهاد ایشان توسط حضرت آیت‌الله شیخ محمدرضا نجفی اصفهانی و آیت‌الله سید محمد نجف آبادی تأیید شد و پس از تشرف به نجف اشرف توسط حضرت آیت‌الله العظمی سید ابوالحسن اصفهانی تنفیذ گردید.

ایشان تدریس در حوزه علمیه اصفهان را از سال ۱۳۴۵ در مدرسه کاسب گران اصفهان شروع نمودند و به تدریج گسترش یافت به نحوی که پس از مدتی جلسات درس خارج ایشان یکی از گسترده ترین جلسات بود. همچنین در مدارس ذوالفقار، نیم آورد، صدر، چهارباغ، ناصریه و مدرسه جده بزرگ حدود هفتاد سال از سطح تا درس خارج منطق، حکمت و … را تدریس نمودند. از شاگردان او می‌توان به محمد باقر غفرانی، سید علی میر لوحی فلاورجانی، دکتر محمد فشارکی، حجه الاسلام و المسلمین سید محمد تقی مدنی اشاره کرد.

وی در رشته‌های مختلف همچون فقه، اصول و اخلاق، ریاضیات، هندسه، لگاریتم، هیأت، نجوم و ... به سطوح عالی و مدارج بلند راه یافت. همچنین از برخی اساتید خود موفق به دریافت اجازه اجتهاد و روایت گردید. تسلط ایشان بر نجوم و مباحث با علاقه‌مندان در این زمینه زبان زد خاص و عام بود.

ایشان طبع شعر قابل توجهی داشتند و اشعار بسیاری به زبان فارسی و عربی از ایشان به یادگار مانده ‌است. وی سابقاً «نادم» تخلص می‌نمود و پس از آن که نام خانوادگی خود را «ادیب» قرار داد، این کلمه را نیز تخلص خود گردانید. با زبان فرانسه به خوبی آشنا بود و اشعاری نیز به این زبان سروده است.

شعر زیر در مورد امام خمینی (ره) از اوست.

خم ابروی خمینی، خم خم خانه شکست

پی پیمانه، جرعه و پیمانه شکست

خاک ایران همه چون صفحه شطرنجی بود

مات شدن شاه و همه تخته شاهانه شکست

خصوصیات اخلاقی

در وجود مرحوم آیت الله ادیب ویژگی‌های زیادی بود. از آن جمله می‌توان به:

زهد: زاهد به معنای واقعی کلمه بود. یک سر سوزنی در فکر عنوان، ریاست، تعریف، شهرت و این قبیل کارها نبود، بلکه یک زندگی بسیار ساده و بی آلایش داشت.

تواضع فوق العاده: وی با آن همه بار علمی، مجتهدی مسلم در فقه و اصول، کارشناسی بسیار بالا در هیأت، ریاضی، نجوم، و فیلسوفی عارف و کامل در فلسفه، اما آنقدر متواضع بود که اجازه نمی‌داد یک طلبه‌ای پشت سرش راه برود، اشاره می‌کرد بیا در کنار من.

روح طلبه پروری: آیت الله ادیب نسبت به طلاب و اهل علم فوق العاده تجلیل می‌کرد به خصوص در منظر عوام از یک طلبه سوالی نمی‌کرد که مبادا از جواب عاجز بماند و باعث تحقیر او بشود.

نظم: از خصوصیات وی نظم و دقت در عمل بود. در ساعات تدریس در مسجد و اقامه جماعت در کلیه برنامه‌ها بسیار منظم و منبسط عمل می‌کرد. او حتی فکر ترک نماز جماعت را هم به ذهنش خطور نداد.

وعظ و خطابه: علاوه بر اینکه در سنگر تدریس فقه، اصول، حکمت و غیره سخت مشغول بود، در مسجد هم منبر می‌رفت و موعظه و ارشاد کرده، و حتی ذکر مصیبت‌هایی در حد بسیار عالی ایراد می‌فرمود.

تعبد: با وجود این همه کثرت مشاغل و مراجعات مردمی، تدریس صبح، عصر و مطالعه مقید بود به انجام نوافل؛ کلیه نوافل را در طول سال انجام می‌داد، مخصوصا در مدت عمر، نماز شب ایشان ترک نشد. حتی آن شب که در منزل زمین خورد و دستشان شکست، یک ساعت قبل از طلوع فجر بود که جهت وضو برای نماز شب به پا خواسته بود. در آخرین روزهای عمر این پیر کهن با ضعف شدید جسمانی در حالی که با دست به صندلی که در کنار سجاده‌اش گذاشته شده بود تکیه می‌داد، نماز را اقامه می‌فرمود. و پیشتهاد نخواندن نماز صبح جماعت و اول وقت را قبول نمی‌کرد.

تألیفات: از ویژگی‌های وی نسبت به کتاب‌هایی که نوشت این بود که در هر موضوعی احساس نیاز می‌کرد که خلأیی وجود دارد، بلافاصله دست به قلم می‌شد، کتابی می‌نوشت که آن نیاز جبران شود.

آیت الله ادیب در زمانی که از قدرت جسمی بر خوردار بود، به عنوان روحانی حج مشرف می‌شد و احتمالاً ۱۷ سفر جهت ارشاد زائرین به مکه داشته است.

به زیارت خانه خدا و مدینه طیبه مشرف شد و همانند یک بعثه و پایگاه عظیمی چه در مکه و چه در مدینه، مورد مراجعات روحانیون کاروان‌ها بود. هر کدام از روحانیون به مساله و مشکلی بر می‌خوردند، می‌آمدند در محضر وی و مشکل خود را حل می‌کردند.

وی در آخرین روز عمرش بستگان را فراخواند و گفت:«هرکس نماز را سبک بشمارد، به شفاعت ما اهل بیت نخواهد رسید»

در برخورد با امام خمینی (ره)

مرحوم آیت الله ادیب با وجود این که خود شخصیت منحصر به فردی در بعضی از علوم تخصصی بود، لکن در برخورد با دریای عظمت امام خمینی رضوان الله تعالی علیه  خود را شاگرد و فرمانبری مخلص می‌دانست. هیچ‌گاه حضرت امام را با تعبیری به جز کلمه آقا یاد نمی‌کرد و این اوج عشق، علاقه و معرفت ایشان به حضرت امام خمینی بود.

آیت الله ادیب  محب حقیقی حضرت امام  با یک حالت خاصی فرموده بودند که :«مردم عوام که سهل است، علما هم نشناختند که امام چه شخصیتی بود».

و همواره می‌فرمود: «هرکس در مورد حضرت امام کوچکترین شبهه‌ای دارد، بیاید تا بحث کنیم». خلاصه کلام این که ادیب ذوب در امام بود و می‌فرمود: «آقا حقیقت واقع را به جا آورد»، یا می‌فرمودند:«آقا خدماتی کرد برای اسلام، استثنایی».

اقدامات

احیاء و تجدید ساختمان مسجد مقابل مقبره صاحب بن عباد (در محله طوقچی اصفهان)، و اقامه نماز جماعت و موعظه، ارشاد در هدایت مؤمنین در این مسجد که به نام «مسجد صاحب بن عباد» شهرت دارد، دارالشفای حضرت زهرای مرضیه سلام الله علیها که اکنون یکی از بهترین درمانگاه‌ها و بیمارستان‌های شهر اصفهان به شمار می‌آید، همچنین حسینیه امام خمینی (ره) بر قبر محدث طبرانی، مقبره صاحب بن عباد و کتابخانه‌ای که به نام آیت الله ادیب. اقامه نماز عید فطر در اصفهان (قبل از انقلاب)، که از سنت‌های متروکه در اصفهان بود. تشکیل هیئت رضویه اصفهان.

آثار ماندگار

احسن التقویم که هنوز در اصفهان به عنوان مرجع اوقات شرعی استفاده می‌شود. ایشان درباره تاریخ طبع کتاب چنین سروده‌اند:

اگر که طالب ساعاتی از طریق قویم

بجو درستی آن را تو اندراین تقویم

زصبح و ظهر و طلوع و غروب درهرسال

برای صفحه ایران شده در آن ترقیم

ادیب گفته به نام و به سال تالیفش

«بود مکمل ساعت احسن التقویم»

۷۰۸ + ۵۳+۱۳۰+۱۲

سنه ۱۳۸۱ هجری قمری، احسن التقویم به افق مکه معظمه و مدینه منوره، احسن التقویم به افق کاشان، ارث الشیعه ایشان ماده تاریخ تالیف کتاب ارث الشیعه را این چنین گفته است:

قد سئل الادیب من تاریخه قال :«مفاتیح المواریث البهی»

۱۳۷۵ق

که با محاسبه حروف ابجد، تاریخ فوق به دست می‌آید. ، مناسک الشیعه، ملحقات قضاوت‌های امیرالمؤمنین علیه السلام، زیارت مدینه که مشتمل بر تمام زیارات حضرت رسول صلی الله علیه و آله، حضرت زهرا سلام الله علیها، ائمه بقیع علیهم السلام، حمزه، شهداء و سایر اعمال مدینه به طور مفصل، کتاب شرح دعای ندبه (وظایف الشیعه)، شرح حال صاحب بن عباد (هدیة العباد) کتاب تطبیق دربیان سال‌ها وماه‌های هجری قمری و هجری شمسی (از اول هجرت نبوی تا سال ۱۲۶۸ هجری برابر سال۱۲۳۰خورشیدی به حساب کبیسه، و بعد از آن تا آخر مطابق تقاویم). مطالب این کتاب در چهار فصل مشروح می‌گردد:

فصل اول: در بیان سال قمری

فصل دوم: در بیان سال خورشیدی

فصل سوم: در بیان شرح جدول ۵ (تعیین سال‌ها و کیفیت محاسبه آن تا ۱۲۷۶قمری)

فصل چهارم: در تطبیق سال‌های قمری و شمسی».

آیت الله ادیب برای تطبیق سال‌های قمری و شمسی بدون استفاده از کامپیوتر و حتی ماشین حساب این کار بسیار مشکل را از طریق محاسبه انجام دادند.

ایشان از نظر تسلط در ریاضیات به حدی بودند که گویا اصلا احتیاج به ماشین حساب و کامپیوتر نداشتند. بعداً که با یکی از اساتید ؛دکتر مهدی دهباشی (مدیر گروه فلسفه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان)؛ خدمتشان رسیدیم برای نمونه بعضی از ایام را که ایشان تطبیق داده بودند، از طریق محاسبات و فرمول‌های جدید بررسی کرد، و هیچ اشکالی در محاسبات و تطبیق ایشان پدید نیامد. الرساله القطبیه فی اوقات الصلوات و الصوم فی مناطق الشمالیه ؛رساله قطبیه (فارسی) مطابق رساله قطبیه عربی، در تعیین اوقات نمازها و زمان امساک برای روزه در مناطق شمال. (قطب)، قبله البلدان در قبله بلاد ایران، رساله در توبه، رساله در فضیلت علم.

درگذشت

وی چهار و بیست و پنج دقیقه بعد از ظهر روز ۱۴ خرداد ۱۳۷۱ ش مطابق با دوم ذی الحجه ۱۴۱۲ ق وفات یافت و در جوار مقبره صاحب بن عباد در محله طوقچی اصفهان مدفون گردید. آیت الله خامنه‌ای در پیامی رحلت ایشان را تسلیت گفتند.